St. Machutus



Sint-Machutus - Machuut in de volksmond - is de apostel van Bretagne, uit de zesde en zevende eeuw.

Hij is geboren in Wales en, als kind van welgestelde ouders, opgevoed in een klooster. Machutus werd monnik bij Sint-Brandaan de Oudere en hij vergezelde hem op diens beroemde reis. De kerkelijke feestdag is op 15 november.

Escharen is een bedevaartsoord voor Sint-Machuut. (steevast Tweede Pinksterdag) Hoe lang al, is niet precies bekend. De negentiende-eeuwse Bossche kerkhistoricus Schutjes dacht dat dit vóór de Reformatie (begin zestiende eeuw) al het geval was.

In ieder geval trokken in de achttiende eeuw talloze pelgrims meerdere keren per jaar naar Esteren om daar te bidden om de voorspraak van 'hun' Machutus, ter bescherming tegen lamheid, jicht, zenuwziekten (zoals epilepsie) en vooral tegen kinderziekten. 

De Lambertuskerk is in het bezit van een reliek van deze heilige. Gelovigen worden daar op de jaarlijkse bedevaart mee gezegend.


Genezen van 'lamheid'.

In 1875 maakt Pastoor P.C. Haest, pastoor in Escharen van 1873 tot 1888, bovenstaande aantekening. 

Twee kinderen, Sophie van twee en Henricus van ruim een jaar, konden tot die tijd niet lopen of staan. Het gezin woonde net over de grens in Duitsland. Hun vader ging hiervoor op bedevaart naar Machutus in Escharen. Nog voor hij weer thuis was konden zijn kinderen uit hun wieg opstaan en lopen zoals alle kinderen van die leeftijd konden. De ouders en verwanten van deze kinderen schrijven dit toe aan de  tussenkomst van de Heilige Machutus. Pastoor van Haest vond deze gebeurtenis zo bijzonder dat hij hierover bovenstaande aantekening maakte.


.

Het beeld van St. Machutus (lindehout, 96,5 cm hoog) stelt de bisschop voor met aan zijn voeten een kleine jongen met krukken die om genezing vraagt.

Het beeld is vervaardigd door de Udense beeldhouwer Petrus Verhoeven (1729-1816). Vermoedelijk is dit beeld, evenals het uit 1784 daterende beeld van Willibrord van dezelfde kunstenaar, onder pastoor Berents (1779-1813) aangeschaft.

In de jaren tachtig is het beeld gerestaureerd en opnieuw gepolychromeerd. De kleuren zijn hierbij enigszins aangepast.


De kerk bezit een reliek van de H. Machutus. In een zilveren houder wordt een klein stukje bot van deze heilige bewaard. De houder, die geen zilvermerken heeft, dateert uit de 19e eeuw.

Waarschijnlijk is de reliek verworven door pastoor Lambert Verstraaten (1860-1867), onder wiens leiding tevens de nieuwe parochiekerk en pastorie werden gebouwd. Op een goudkleurig stukje stof is het botpartikel van de heilige bevestigd. Gezien het handschrift en de barokke vorm van het papier van het bijschrift 'S. Machuti epi[scopi]' ('St. Machutus bisschop') dateert de reliek zelf uit de 17e eeuw.

.


Glas-in-loodramen achter het altaar met de Heilige Donatus en Heilige Machutus


.

Op de voet van deze miskelk is naast de beeldtenis van onze parochieheilige Heilige Lambertus, ook een afbeelding van St. Machutus gegraveerd.

 


De pelgrims lieten, en laten nog steeds, zelfmeegebracht brood, beschuit en water zegenen. Het 'besjuut van Sint Machuut' werd gewijd en al verkocht door bakker van Raay. Dit brood en water moest gedurende een noveen gebruikt worden. Hierbij moest dagelijks de litanie van de H. Machutus of vijfmaal een weesgegroet en onze-vader gebeden worden. 

.

.

Voor Esteren was tweede Pinksterdag een echte feestdag. Van heinde en verre kwamen pelgrims (vaak te voet) naar het dorp. Maar ook ouddorpsgenoten kwamen allemaal terug naar ‘huus’, naar hun familie. Soms al naar de vroegmis van 6 uur of wellicht voor de hoogmis.
Ook het lof van 3 uur, met kinderzegen, werd druk bezocht, de kerk stond dan vol met kinderwagens.
Buiten de kerk stonden kraampjes waar men devotiemateriaal kon kopen; kaarsen, gebedenboekjes, beeldjes en bedevaartprentjes.
Goede zaken deden ook de cafe’s. De bedevaartgangers hielden het niet alleen bij een kopje koffie en een broodje. Alle cafe’s zaten, zeker na de hoogmis propvol en het was er reuze gezellig tot laat in de avond.

De jeugd had dan ook een eigen versie van het Machutuslied: ‘Oh, Sinte Machuut, wah hedde toch 'n schonne snuut. Oh, Sinte Machuut, wij goan vanavond lekker uut !’. Het jongere volk ging naar het cafe van Piet Peters, de oudjes naar Van Raay.
In de volksmond ging het gezegde: 'Wie op Sint Machuut geen vrijer heeft, krijgt er een heel jaar geen’. Dat geeft wel aan dat men op Tweede Pinksterdag niet alleen naar Escharen ging om de Heilige Machutus te vereren.


Missen ter ere van St. Macutus, uit het kerkboek van Pastoor Boemaerts.



'Danklied aan den Heiligen Machutus' uit het muziekboek van Marianus Linders (1838-1905) koster en organist van Parochie H. Lambertus.


Udensche Courant, juni 1941.


Zoals op bovenstaand overzicht uit het bevolkingsregister is te zien, kregen jongens geboren en gedoopt in Escharen, regelmatig 'Machutus' als een van de doopnamen. Bij meisjes koos men voor de doopnaam:  Machuta.





's Middags om 15.00uur, Lof met Kinderzegen.



St. Machutusviering, mei 1997 (Gelderlander)


De straat in de kom van het dorp werd vroeger 'de klinkerweg' genoemd. Het was toen de enige straat in Escharen die i.p.v. zand of grind, klinkers had. Het was een belangrijke weg naar Kerk, Gemeentehuis, school, winkel, smid, bakker en kroeg. Later jaren werd het de Dorpsstraat genoemd en pas sinds ±1950   de St. Machutusweg.

 


In 'Ons Elisabeth blad', het magazine van Parochie H. Elisabeth, schrijft pastoor Aarden in oktober 2015, onderstaand artikel over het Machutusbeeld van Escharen.

 


 

Lees op de website van Parochie H. Elisabeth Grave nog meer over Sint Machutus.

 

Over Escharen als bedevaartplaats kunt u ook kijken op deze weblink van het Meertens instituut.


Gelderlander, 29 oktober 2018