den Heihoek / den grooten Hoff


Boerderij Den Heihoek, A 79, Kwartelweg 2.


De boerderij die wij nu kennen als 'Den Heihoek', Kwartelweg 2, stond eerder als 'de Grooten Hoff' bekend. Het was een pachtboerderij die behoorde bij Landgoed Tongelaar. De ligging van de boerderij nabij de Rotscheweg heeft waarschijnlijk met het in het bezit zijn van Tongelaar te maken. De Rotscheweg was in het verleden immers de verbindingsweg tussen het kasteel van Grave en kasteel Tongelaar. Beiden waren toentertijd in het bezit van de Heren van Cuijk.

Boerderij Den Heihoek behoorde dan wel tot dit Landgoed maar ligt zo'n 3 km. van het kasteel vandaan. De andere tien pachtboerderijen liggen allemaal rondom het kasteel op het landgoed. Hierdoor wordt De Groote Hoff / Den Heihoek bij de historie van Tongelaar nogal eens over het hoofd gezien.

Meer lezen over de geschiedenis van Tongelaar kunt u op onze pagina Landgoed Tongelaar

 

Op bovenstaande plattegrond van Landgoed Tongelaar staat den Heihoek niet vermeld.


Ook al weten we niet precies vanaf wanneer deze boerderij bij Tongelaar gehoord heeft, vast staat wel dat deze plaats van bewoning al heel oud is.

Hiernaast staat een bodemvondst uit 1986 afgebeeld. Destijds gedaan in de grond nabij de boerderij. Het is een weefgewicht uit de Late IJzertijd.

Het gebied de Heihoek lag tussen de Hooge Burcht en Rotscheweg in.

Bij de Raam stond op een zandkop al vanaf 1517 een grote (omgrachte?) boerderij, de Hooge Burcht. Geweldige bodemvondsten hebben bewezen dat hier ook al in de Romeinse Tijd een nederzetting is geweest. (Zie pagina: Hooge Burcht) Boerderij Den Heihoek heeft op die locatie langs de Raam altijd weilanden, de Raamkampen, gehad. Wellicht komen we er nog ooit achter of er een relatie tussen deze pachtboerderij van Tongelaar en de Hooge Burcht is geweest.

Ook in het gebied het Middelrot, langs de Rotscheweg, zijn vele vondsten gedaan. Zie pagina Vondsten Middelrot.  Die daarmee ook bewijzen dat hier in dit gebied, al heel vroeg bewoning is geweest.


Op de achtergevel van de boerderij staat het jaartal 1781, het bouwjaar dus van deze huidige boerderij.

Uit verschillende aktes blijkt inmiddels dat de Heren van Tongelaar hier al rond het jaar 1650 percelen bouw- en weiland hadden en vanaf het jaar 1666 een boerderij bezaten:

 

Parochiearchief Escharen, nr. 55, 29 dec. 1666:

Akte van opdracht door:

  • Jenneke de Haen huisvrouw van Hendrick Rommen;
  • Haar zonen Hendrick en Delis Rommen, als haar gekozen momboirs, - krachtens procuratie van haar man Hendrick Rommen van 12-04-1666 ten overstaan van schepenen van Venlo verleden -

Aan heer Hendricus Anthonij van Berchem van een huis, hof en landerijen van ongeveer 3 hollandse morgen, voornoemde Jenneke de Haen aanverstorven van haar grootvader en vader, bewoond door Hendrick Claessen en grenzend aan de erven van voornoemde heer van Berchum, Delis Jans, monsieur Johan Loeffs en de gemene straat.

 

Parochiearchief Escharen, nr. 119, 9 juli 1675:

Akte van opdracht door scholtis Nicolaes Verbolt, namens de heer van Cuijk en ten behoeve van Jenneke, de huisvrouw van Delis de Haen, aan de heer van Tongelaar van een aan de Heihoek gelegen stuk land, grenzend aan de erven van de Heer van Tongelaar, de kinderen van Willem de Haen, Jan Loeffs en de gemene straat.


Op de schadelijst gemaakt in 1794 na het beleg van de Fransen (zie: 1794: Rampjaar voor Escharen) komt ook boerderij 'De Grooten Hof' voor.

De boerderij wordt dan eenvoudig weg aangeduid met 't Huijs Tongelaar'

Dat het toentertijd een grote boerderij moet zijn geweest, blijkt wel uit de bedragen. Huis, schuur en stal zijn waarschijnlijk door brand totaal geruïneerd. De waarde hiervan wordt geschat op f 1300,- ! De boerderij moet in 1794 dan ook zo goed als nieuw geweest zijn als we uit gaan van het jaartal van 1781 op de huidige achtergevel. Ook het bedrag voor 'opgaande bomen' is opvallend hoog.


1777: Gerrit geboren aan de Heijhoek

6 December is gedoopt Gerardus wettige zoon van Wilhelmus Ermers geboren te Hal en Wilhelmina Jans geboren te Reek. Doopgetuigen: Adrianus Jans en Petronilla Wilbers.

(Uit: Doopregister parochie)


In het 'Cohier der Vaste Goederen' uit het jaar 1805, vind we de Grooten Hoff, onder nummer 67 terug. Eigenaar: de Heer van Tongelaar.


Uitsnede van een kaart uit het jaar 1850.


Pachters/Bewoners.

Uit de periode voor 1666 komen we als pachter Hendrik Rommen tegen. 

1665: aantekeningen van Ambtman Land van het Cuijk:

Hendrik Rommen gepacht hebbende het goet van Jonker Jeger nu den Heer van Tongeler hem generende mette bouwerij met twee peerden belast met een huis vol kinderen ende grote schulden.

Als we er vanuit gaan dat voor de Heer van Tongelaar 'het goet' behoorde aan Jonker Jeger dan wordt met onderstaande aantekening uit een Cijnslijst van 1613 ook 'De Grootten Hoff' bedoeld.

1613: Cijnslijst:

Derijck Derijcks wonende op een hof van Joffrou Jegers.

 

Fam. Johannes Claassen (voor)1825-1882

Zeker tot 1825 stond de huidige boerderij Den Heihoek als 'den Grooten Hoff' te boek. Pachter was toen Johannes Claassen (1776-1832) met zijn vrouw Joanna Bloemen (1773-1845) en zes kinderen.

Johannes komt echter al in 1832 te overlijden. In de daarop volgende akte uit 1838 wordt er gesproken van de weduwe van Johannes Claassen als nieuwe pachter. De naam van de boerderij is dan veranderd in bouwhof 'Den Heihoek'.

Heel aannemelijk want het gebied stond immers bekend als 'op den Heihoek'. Het bestond uit veel heidegrond dus de boeren hadden naast het andere vee hier ook vaak een schaapskudde.  

De Claassen's hadden volgens het bevolkingsregister dan ook altijd naast dienstknechten een aantal schaapherders in dienst. In het bevolkingsregister van het jaar 1851 staan er zelfs drie ingeschreven op hun adres.

Advertenties uit 1882 waarin Kinderen Claassen hun vee en inboedel verkopen.

 

Met haar kinderen beheert Joanna Claassen-Bloemen boerderij Den Heihoek. Zij komt echter in het jaar 1845 te overlijden. Haar ongehuwde zoon Cornelis Claassen (1800-1883) wordt dan 'hoofd' van de familie. Zijn eveneens ongetrouwde zussen Petronella (1811-1887) en Johanna (1816-1896) wonen immers nog thuis op de boerderij.

Ze hebben verschillend 'werkvolk' in dienst om de boerderij draaiende te houden. Ze zijn in 1882, als ze besluiten de pacht op te zeggen en te stoppen met boeren, inmiddels behoorlijk op leeftijd.


Fam. Gerardus van Overbeek 1882-1919

De volgende pachter is Gerardus(Grad) van Overbeek. Hij komt in 1882 met zijn gezin op 'Den Heihoek' wonen. Later neemt zijn zoon Piet van Overbeek de boerderij in pacht over. Hier staat Piet met zijn vrouw Mina Kersten en kinderen Miet, Dora, Grad, Jo en Jan op de foto.

In juni 1919 verhuisde familie Van Overbeek naar een andere pachtboerderij van Tongelaar, nl. de 'Benedenhof' die recht tegenover het kasteel ligt.

 


Verkoop 1917:

Uiteindelijk verkoopt Gaetan Markies de la Boëssiere op 12 juli 1917 Landgoed Tongelaar aan jonkvrouw Louisa van Nispen. Zij was nog geen jaar eigenares want op 6 juli 1918 verkoopt zij Tongelaar aan de gebroeders van Wagenberg te Vlijmen. (zie geschiedenis Tongelaar

Deze verkoop heeft voor de pachter familie van Overbeek geen gevolgen.

 

Uit veilingboekje verkoop Heerlijkheid Tongelaar in 1917:

In 1919 wordt Hoeve Den Heihoek dus los van het landgoed Tongelaar verkocht.


Fam. Hermanus Bens 1919-1938

Hermanus Hubertus Bens (1862-1934) en Gerardina Laurenssen (1868-1950)

 

Hermanus(Hent) Bens koopt Den Heihoek. Hij was een zoon van Bernardus en Anna Bens-Arts die op Groot- Kammerberg woonden. Hent was getrouwd met de Escharense Gerdina(Diena) Laurenssen en

pachtte tot dan toe de hoeve Klein Garisveld op Landgoed Tongelaar.

Als Hent de boerderij in 1919 koopt, komt hij met vrouw en zeven kinderen hier op Den Heihoek wonen.

Een zoon van Hent, Wim Bens (1900-1991), trouwt in 1936, met de in Escharen geboren Hanneke Cuppen (1905-1994). Wim Bens gaat later wonen op de boerderij van zijn schoonouders, Stans Cuppen, hier aan de Veldweg (voorheen Nas Koeltechniek)

 

Hermanus Hubertus Bens (geb.1862) komt in 1934 te overlijden. Zijn weduwe, Dina en de dan nog thuiswonende kinderen blijven op den Heihoek wonen totdat ze het in 1938 te koop aanbieden. (zie advertentie hierboven) Koper van Boerderij 'Den Heihoek' is dan Dhr. Ebben uit Cuijk.


Schuur boerderij Den Heihoek.


Fam. Frans Arts. 1939-1962

Frans Arts met zijn vrouw Regina Arts-Thoonen v.l.n.r. de kinderen: Regien, Jo, Richard, Geertje, Jan, Mies, Tien en Piet.

 

Eigenaar Ebben uit Cuijk verpacht de boerderij aan Frans Arts (1902-1975). Frans, ook afkomstig uit Cuijk, woont met zijn vrouw, Regina (Grada) Arts-Thoonen in de jaren 1932-1938 in Oploo. Dit gezin telt dan 4 kinderen: Tien (1933-2013), Jo (1935), Geertje (1936) en Richard (1937-2012). 

Omdat de boerderij hier in Escharen nog niet vrij is verblijven ze eerst nog een aantal maanden in Cuijk alvorens ze zich in 1939 op Den Heihoek vestigen. In Cuijk wordt dochter Mies (1938) geboren. Later worden hier in Escharen nog Regien, Jan en Piet geboren.

 

 

De boerderij was een gemengd bedrijf bestaande uit 21 bunder grond. Frans was, zoals uit bovenstaande foto blijkt, terecht trots op zijn veestapel. Zijn roodbont koeien stonden te boek als Stamboekvee. Met deze runderen sleepte hij verschillende prijzen in de wacht. Verder fokte hij ook stieren.

 

Grada (Regina) zorgde o.a voor het pluimvee.

 

Later werkt Frans voor de Fok- en Controlevereniging als melkschepper.

Op de foto hiernaast is Frans aan het werk bij buurman Piet Bens. Elke zes weken werd de melk bij de boeren opgehaald, geschept, en in glazen flesjes naar Frans Cruijsen gebracht. 

Frans Cruijsen was secretaris van het Veefonds en zorgde voor de verdere afwikkeling van de monsters. Het vetgehalte van de melk bepaalde immers de literprijs die men voor de melk kreeg.

Op een zomerse dag wordt er in de hof, onder de bomen, een gezellig familiefeest gevierd. Grada en haar dochters hebben hun beste zondagse witte schort aan. Er zal vast gezongen zijn want Regina heeft haar accordeon (trekzak) in de hand en zoon Jan slaat de trom.

De familie Arts staat in Escharen bekend om hun zang- en muzikale kwaliteiten.

 

Frans Arts (1902-1975)  en Grada Thoonen (1903-1972)


Begin jaren zestig hebben verschillende kinderen Arts het huis inmiddels verlaten. Dochter Jo, krijgt een relatie met Theo van Schipstal. Zij samen hadden er wel oren naar om de boerderij van vader Frans over te nemen. Omdat het om een pachtboerderij ging heeft Frans toestemming gevraagd om de pacht over te mogen dragen aan zijn dochter. In 1962 trouwen Jo en Theo, nemen de boerderij over en haar ouders blijven een paar maanden inwonen.

Frans en Regina bouwden namelijk een 'burgerwoning' aan de Beerschemaasweg 40. De grond hiervoor kochten ze van Nöl van Dinther. Het huis was eind 1962 nog niet gereed en daarom huurden ze tot begin 1963 de voormalige boerderij van Frans Spanjers. Deze stond leeg en zou in verband met aanleg van riolering en het verleggen van de Zanddijk gesloopt worden. 

In 1972 kwam Grada Arts-Thoonen te overlijden en Frans Arts overleed in 1975.

Vijf van hun kinderen zijn altijd in Escharen blijven wonen. Kinderen en kleinkinderen van hen wonen dus nog steeds in Escharen.

Oudste zoon Tien Arts trouwde met Nel Willems. Ze woonden op de Graafschedijk in het ouderlijk huis van Nel (nu bedrijf Ben Litjes) Na het overlijden van de ouders van Tien, 1975, verhuizen het gezin naar hun woning aan de Beerschemaasweg.

Dochter Geertje Arts trouwde met Harry Roelofs en ze woonden op boerderij De Hekkens. Daar woont inmiddels een dochter van hen en Geertje en Harry bouwden een woning aan de Beerschemaasweg.

Ook zoon Richard getrouwd met Jo van Schipstal, zus van Theo, gaat aan de Beerschemaasweg bij de brug wonen. Zij wonen hier tot hun overlijden.

Jongste dochter Regien, trouwt met Theo van Berlo. En ook dit gezin woont aan de Beerschemaasweg.

Over dochter Jo, die trouwt met Theo van Schipstal en op Den Heihoek blijft wonen, gaat onderstaande alinea.


Fam. Theo van Schipstal - Arts,

1962-1992

 

In 1962 trouwen Jo Arts en Theo van Schipstal. Theo is afkomstig van boerderij Groot Garisveld van Landgoed Tongelaar. In eerste instantie wonen de ouders van Jo en de dan nog thuis wonende kinderen, voor een aantal maanden in. 

In de 1972 krijgen ze de mogelijkheid om de boerderij Den Heihoek te kopen. 

Theo en Jo van Schipstal-Arts


 

Den Heihoek is dan een gemengdbedrijf, met melkvee en fokzeugen. Door Van Schipstal worden er in de loop der jaren verschillende schuren bijgebouwd. Bij de boerderij horen dan nog altijd percelen grond met eeuwenoude veldnamen zoals bijvoorbeeld 'De Raamkampen' en 'De Haverzak'.

Jo en Theo krijgen vijf kinderen. (zie foto) Drie van hen, te weten Willy, Paul en Silvia, zijn altijd in Escharen blijven wonen.

 

Kinderen van Schipstal-Arts: Karin, Silvia, Willy, Paul en Marian 


Een grote boerderij betekent dag en nacht werken, een klus die Theo en Jo samen klaarden. De gezondheid van Theo gaat echter achteruit. Zoon Paul komt dan in het bedrijf. Inmiddels heeft Theo andere werkzaamheden opgepakt zoals raadslid en later wethouder van Gemeente Grave. Ook heeft Theo jarenlang aan het Molenpad een verkooppunt van aardappelen gehad.

In 1992 verlaten Theo en Jo de boerderij en verhuizen ze naar de Beerschemaasweg, naar de bungalow waar jarenlang de ouders van Theo gewoond hebben. Moeder is al in 1971 overleden en vader, Helm van Schipstal, overlijdt in 1990. 

Jo en Theo zijn inmiddels 55 jaar getrouwd en wonen december 2017 daar nog steeds. 

 

Den Heihoek 2017 


Kwartelweg

Hieronder staat een uitsnede van een kaart uit het jaar 1850. Hierop is duidelijk te zien dat er voorheen een weg liep tussen de schuur en de boerderij. Komende vanaf de Beerschemaasweg liep de Raamdijk(3) als onderdeel van de Polder van Escharen en Gassel. Over deze dijk liep een karrenspoor tot aan boerderij Den Elsbosch(2). Vanaf daar verliet 'de weg' de dijk en liep dan via de Heihoek(1) naar de Rotscheweg.

1850: 1: Boerderij Den Heihoek, 2: Boerderij Den Elsbosch, 3: de Raamdijk komende vanaf de Beerschemaasweg, 4: Zomerdijk van de Polder van Escharen genaamd Slaperdijk of Geijsdijk, 5: Perceelgrens tussen Elsbosch en Heihoek, 6: Huidige Rotscheweg, 7: Boerderij Den Bogert (Lambert Cuppen), 8: Boerderij Swarte Wiel op 't Rot (Ruud vd Heijden), 9: Vogelshoekscheweg, toen ook een weg vanaf de Rotscheweg naar de Vogelshoek, 10: River de Raam.

.

Op bovenstaande kaart uit 1950 is de situatie nog nagenoeg hetzelfde. De weg die hier van de Rotscheweg naar de Heihoek loopt en achter de boerderij langs gaat, krijgt de naam Kwartelweg. Deze is onverhard, niet meer dan een zandpad. De verbinding tussen de dijk, en de Elsbosch naar de Rotscheweg die over het erf van de Heihoek loopt, is dan niet meer dan een karrenspoor.


Achterhuis van boerderij Den Heihoek, okt. 2017.

 

Den Heihoek is inmiddels gesplitst in twee wooneenheden.

In het voorhuis woont tegenwoordig fam. Petersen- Baltussen. Jet Baltussen is een dochter van Koos en Nel Baltussen-Kuijpers. Haar geboortehuis, boerderij De Tarpot, ligt slechts een paar honderd meter verderop.

In het achterhuis van Den Heihoek woont Silvia, de jongste dochter van Theo en Jo. Silvia van Schipstal en Koen van Summeren bewonen samen met hun kinderen dus een gedeelte van haar geboortehuis: een eeuwenoude historische boerderij.