Molen Zanddijk



De molen die wij kennen als de 'molen op de Zanddijk' heeft als bouwjaar 1818. Echter al ruim voor die tijd heeft hier waarschijnlijk al een molen gestaan. Zo lezen we in een akte uit het Rechterlijk Archief Grave, dat ene Reijnier vanden Broeck hier al in het jaar 1663 inner van de impost (belasting) was. Het gaat hier om een belasting op het graan dat in de Escharense molen(s) gemalen wordt, berekend per zak.

 

Molen bouwjaar: 1818
Type: Rond stenen Bergmolen, ronde bovenkruier zonder stelling
Functie: Korenmolen
Kenmerken: gelegen op een belt met inrit, opvallend grote bergruimte onder
Verdwenen: onttakeld in 1953 en 1955 gesloopt
Laatste molenaar: Anthonius Bernardus Machutus van Iersel
Adres: Zanddijk, Escharen

.

Kaart uit 1851, duidelijk is hier te zien dat de Zanddijk ook echt een dijk was. Deze Zanddijk ging voor langs Den Alendonck over in de 'Alendonksedijck', de weg naar Grave. De molen lag dus aan de doorgaande weg.





De molen is nogal eens van eigenaar gewisseld zoals uit bovenstaande advertenties is op de maken. Ook in oude schepenprotocollen en aktes vinden we verschillende eigenaren terug.

.

.

Escharen heeft dus verschillende molenaars gehad. Zou Willebrodus Wilbers de eerste molenaar geweest zijn?

.

.

De eerste eigenaar is waarschijnlijk Arnoldus Boerkamp geweest. Hij woonde in Grave maar verhuurde de molen telkens voor 6 jaar aan een molenaar.
Vast staat dat tot nu toe dat in 1853 Willem van Beckum hier molenaar was en dat deze met zijn gezin woonde op Zanddijk 27, in het huis waar nu Fam. Schenkels woont.

Na Willem en zijn zoon, Arnoldus van Beckum, komen we in archieven de volgende molenaars tegen.

Petrus Broeren tot 1872, daarna Carel van Beckum en van 1879 tot 1887 Bernardus van Gelder.

.

Situatie in 1838:

190 - Wind-graan- en Runmolen van Arnoldus Boerkamp

193 - Den Alendonk van Pieter van Raaij


In 1887 komt Christiaan Peter van Iersel naar Escharen. Hij gaat eerst een jaar als molenaar werken en is dan kostganger bij Hendrikus Cuppen. (Deze woonde in de boerderij, Zanddijk 1, waar later Fons Bardoel in woonde).  In 1888 trouwt Van Iersel en koopt hij de molen. Later bouwt hij bij de molen een woning.

Na zijn dood in 1916, heeft zijn weduwe, Aleida van Iersel te Maarse, de zaak 'draaiende' gehouden totdat hun zoon, Antonius Bernardus Machutus van Iersel, het molenaarsbedrijf na zijn trouwen in 1929 overnam. Hem kennen we als 'Toon de Mulder'.


Zicht vanuit de kerktoren, de inrit is nu zichtbaar

 

 

Met volle zeilen: A.J. Vermeuelen juni 1938.


Molen met de molenaarswoning(nu Zanddijk 5 en 7) van Familie van Iersel. Deze foto is gemaakt vanaf het huidige Molenpad.


In 1938 vond een grote restauratie van de molen plaats. De molen kreeg o.a nieuwe voeghouten, een geheel nieuwe kap gedekt met rode Icopal, een geheel nieuw Engels kruiwerk en staartwerk. Ook een nieuw aswiel met vang en bonkelaar.

De restauratie werd uitgevoerd door de Fa. Adriaens uit Weert.

.


In 1945 was er een vervolg restauratie. De grote as waar de wieken aan vast zitten moest vernieuwd worden. De gietijzeren bovenas werd in Heijen gehaald, uit een daar door de oorlog verwoeste molen: 'De Oude Steenen Molen'.

De wieken werden vervangen door zogenaamde 'Van Bussel, gestroomdlijnde wieken'.

Molenbouwfirma Van Bussel uit Weert maakte gebruik van smallere stroomlijnplaten en de neus werd ronder gemaakt, zodat de aerodynamische eigenschappen beter waren. Waardoor ook met kleinere windsnelheden kon worden gemalen. Hieronder een foto van Chris van Bussel met molenaar Toon van Iersel.

.


De molen werd uiteindelijk in 1953 onttakeld en in 1956 gesloopt. Hierover en over 'Toon de Mulder', de laatste molenaar van Escharen, kunt u meer lezen op het tabblad 'Bedrijvigheid'.


Tijdens de sloop van de molen in juli 1956 is bovenstaande foto gemaakt. Onder de toeschouwers is Antoon van Bommel (geheel links), van wie bovenstaande afbeelding in het bezit was. Juist op het moment dat de foto gemaakt is, wordt de wiekenas naar beneden gegooid. Voor de molen lijken de wieken te liggen. Goed te zien is ook dat de molenberg, de belt, hier al is afgegraven.

 

Foto's van de sloopwerkzaamheden.
Foto links: boven; NN, Antoon van Iersel, Mevr. Giezen uit Mill. onder: Christien van Riet-van Iersel (zus van Antoon), Christien van Iersel (dochter van Antoon en Cato) en Cato van Iersel-Cuppen (vrouw van Antoon)


juli 1947

Vooraanzicht (wiekenkant) van de molen, met op de achtergrond het dak van Cafe Van Raay en de kerk.


Vondst sluitsteen van de molen Anno 1818!

Lees hieronder de publicatie hierover in de Esters Minipers van april 2021


Aanvulling januari 2023

Eeksteen gevonden van de runwindmolen

 

 

Op de archeologische tentoonstelling op 15 januari 2023, was naast de sluitsteen van de molen ook een stuk molensteen te zien. Jos Spanjers, bewoner van bungalow ‘de Molenberg’ aan de Zanddijk, had dit fragment juist in de week voorafgaand aan de tentoonstelling in zijn tuin opgegraven. Het profiel van deze steen wijkt af van een molensteen die we kennen om koren te malen. De gevonden steen hebben we daarom aan verschillende molenaars laten zien, maar ook zij konden geen duidelijkheid geven. Wij zijn daarom verder de archieven ingedoken en komen nu tot de conclusie dat het gaat om een zogenaamde eeksteen, de molensteen van een schors- of runmolen. Een dergelijke molen werd gebruikt om eikenschors, ook wel eekschors, fijn te malen. Door er water aan toe te voegen werd van de gemalen schors run gemaakt. Dit goedje bevatte looizuur dat gebruikt werd voor het looien van leer. Het malen van schors was een stoffig werk waarbij huidirriterende stoffen vrijkwamen. Vaak werden daarom tijdens het malen de deuren opengezet zodat het stof snel wegwaaide.

 

Uit bovenstaande advertentie blijkt dat de molen op Zanddijk in 1837 ook in gebruik geweest is als runmolen. Eigenaar van de molen was toen Arnoldus Boerkamp uit Grave. Zijn dochter Maria was getrouwd met Herman de Goeij. Deze De Goeij staat te boek als meester leerlooier en schoenmaker te Grave. De run die de schorsmolen in Escharen maakte werd dus beslist door hem gebruikt.

In een verslag van de Gemeente uit 1827 lezen we: Deze molen is van steen gebouwd en verkeert in uitstekende toestand. De molen heeft drie paar stenen die niet gelijktijdig kunnen malen. Er is weinig werk omdat het aantal inwoners van de gemeente klein is. In de molen wordt tarwe, rogge, boekweit en schors gemalen. Door het malen van schors heeft de molenaar toch nog wat omhanden omdat de molen niet ver van Grave afstaat.
Wij zijn dus blij met de onlangs opgegraven steen. Het vertelt een mooi stukje geschiedenis van de molen die tot 1955 op de Zanddijk stond.